Van de nood een deugd

I-zine nr 19 Ilone Blaauw Veilig veranderen week 34 2014

Hoe je integriteit in je organisatie kan versterken.

‘Tijd voor een goed gesprek’, zeg ik op ferme toon en ik zie drie jongens verdwijnen onder de eettafel met een gezicht van ‘nee hè, niet met mij!’ Mijn verbazing slaat om in boosheid als ik nietsvermoedend gebeld wordt door de leraar van één van mijn zonen, met de vraag of ik al over het ‘akkefietje’ gehoord heb? Zij blijken een flinke aanvaring met elkaar te hebben gehad, waarover mijn zoon mij niet in vertrouwen heeft genomen. Dát vind ik het ergst, los van de manier waarop dit verlopen is. Voor mij staat eerlijkheid als ‘waarde’ namelijk hoog in het vaandel!

Deze teleurstelling over de schending van integriteitsnormen in zijn organisatie, raakt mij wanneer ik spreek met een geagiteerde directeur van een grote veiligheidsorganisatie. Zo ken ik hem helemaal niet! Het vertrouwen in zijn medewerkers heeft een flinke deuk opgelopen. Het voelt niet veilig, want hij is wél verantwoordelijk voor deze organisatie! Zijn reactie; zijn normen helder stellen, aangeven welke handelingen niet (meer) kunnen en hard ingrijpen (handhaven) als er sprake is van grensoverschrijdend gedrag.

De vraag is welke benadering het meest effectief is, als het gaat om bewaren en versterken van het gewenste (integere) gedrag? Volgens Paul van Tongeren, hoogleraar Wijsgerige Ethiek, wordt deze vraag slechts deels beantwoord door te zeggen wat je niet meer moet doen, om schendingen van integriteit te voorkomen. Hij schreef in 2011 een essay met de titel ‘Integriteit als deugd. Een kwestie van oefenen’. Dit boekje kreeg ik van een directeur van een woningbouwcorporatie, als inspiratiebron voor een interactief integriteitstraject wat we samen vormgegeven hebben.

Je kunt uitgaan van zogenaamde ‘normethiek’, gebaseerd op wantrouwen tegenover de menselijke natuur. Deze wordt geleid door de overtuiging dat die natuur moet worden ingedamd, beheerst en bedwongen door bijvoorbeeld strafmaatregelen. De ‘deugdethiek’ is veel ‘proactiever’ en gaat over de vorming van houding en karakter. Houdingen komen, weten alle ouders, tot stand in een proces van voortdurende vorming. Maar hoe help je die houding te vormen? Hoe worden mensen integer(der)? Discussies voeren, bewustwording bevorderen, over concrete dilemma’s praten en samen de grijze gebieden verkennen, is de meest effectieve strategie om integriteit te bevorderen en duurzaam in de organisatie te borgen. Het is dus een zorg van lange adem, je bent er nooit klaar mee. Het is ook geen kwestie van alles of niets; integriteit kan altijd nog beter, zonder dat dit betekent dat het niet deugt zoals het is. En; het gaat niet om óf, maar hóe je binnen de lijnen speelt.

De beoordeling van wat mooi en goed ‘spel’ is, hangt af van het ‘systeem’, het gezin, de organisatie, en zelfs de samenleving waarbinnen je functioneert. Alleen een integere organisatie kan aan integere mensen de plaats geven die hen toekomt. Alleen een organisatie die voortdurend aan de integriteit van haar eigen cultuur werkt, dus oefent, kan erop vertrouwen dat werknemers elkaar aanspreken waar dat nodig is, aanmoedigen waar dat mogelijk is en helpen zichzelf te verbeteren. De rol van voorbeeldgedrag en complimenten is daarbij zeer belangrijk voor navolging! Een flinke opdracht voor de leidinggevende, die verantwoordelijk is voor de integriteit van je organisatie en de eigen persoonlijke integriteit.

Tenslotte is het boeiend om te bedenken dat er geen sprake kan zijn van enige ‘deugd’, zonder de aanwezigheid van de vier ‘kardinale’ deugden; moed, maat, rechtvaardigheid en verstandigheid’. Vrij vertaald; als ik verstandig ben in wat ik mijn kinderen wil leren, vervolgens de moed heb om hen daarop aan te spreken, maar ook maat kan houden en rechtvaardig in mijn oordeel, ben ik ‘deugdzaam’ en geef ik het goede voorbeeld. Met drie zonen in de pubertijd, oefen ik dagelijks!

TIP

Maak van de nood een deugd en neem, zéker als er concrete aanleiding voor is, de tijd om het gesprek aan te gaan met je collega’s over integriteit. Benoem jouw normen en waarden en bespreek voorbeelden van integriteitsdilemma’ op interactieve wijze. Doe dit zonder oordeel, en kijk met elkaar welke houding er achter het tegenovergestelde gedrag hoort. Wat vinden jullie mooi en goed spel, wat zijn jullie lijnen en passen jullie de 4 kardinale deugden toe? Blijf vooral oefenen en complimenteer mensen die het goede voorbeeld geven!